Forer-effect: kom op, dat geldt voor iedereen!
In de vorige columns hebben we vooral aandacht besteed aan de psychologische oorzaken van ons gedrag aan de biljarttafel. Soms ongewenst gedrag als we het hadden over afreageren, soms irritant gedrag bij projectie en narcisme, maar vaak alleen maar lastig voor de persoon zelf bij de blinde vlek, faalangst of onze niet rationele kijk op pech. In de komende columns besteden we aandacht aan de psychologische oorzaken van bepaald gedrag in het algemeen als het Forer-effect (deze column), lichaamstaal en (het ontbreken van) empathie in de columns daarna. Ook hier weer met uitsluitend de bedoeling dat u inzicht krijgt in uw gedrag en daarmee uw voordeel kunt doen.
Het Forer-effect, ook Barnum-effect genoemd, is afkomstig uit de psychologie en betreft de neiging van mensen om vage en algemeen geldende uitspraken over de eigen persoon te accepteren als rake, typerende omschrijving, zonder zich te realiseren dat diezelfde omschrijving voor bijna iedereen opgaat. Het begrip dankt zijn naam aan de Amerikaanse psycholoog Bertram Forer, die in 1948 een persoonlijkheidstest uitvoerde bij zijn studenten en hen daarna een persoonlijkheidsanalyse verstrekte die zogenaamd op die persoonlijkheidstest gebaseerd was. Hij verzocht de studenten vervolgens het waarheidsgehalte van de persoonlijkheidsanalyse een cijfer te geven tussen 0 (= klopt helemaal niet) en 5 (= klopt zeer goed). Het resultaat was dat de persoonlijkheidsanalyse gemiddeld 4,26 punten kreeg. Groot was de verrassing toen de studenten verteld werd dat zij allemaal exact dezelfde persoonlijkheidsanalyse gekregen hadden. Forer had die samengesteld uit horoscopen uit een krantenkiosk. Sindsdien is het experiment – met dezelfde tekst – vele keren herhaald. De gemiddeld aan de ‘uitslag’ gegeven waardering bedraagt circa 4,2 van 5. De door Forer aan zijn studenten voorgelegde tekst luidde als volgt:
Je wil graag dat anderen je aardig vinden en bewonderen, maar bent ook geneigd tot zelfkritiek. Hoewel je karakter enkele zwakheden vertoont, kan je die doorgaans goed compenseren. Je hebt een aanzienlijk ongebruikt talent waar je geen profijt van trekt. Je straalt discipline en zelfbeheersing uit, maar van binnen ben je nogal eens een onzekere tobber. Soms twijfel je er ernstig aan of je wel de juiste beslissing hebt genomen of juist hebt gehandeld. Je houdt van enige afwisseling en het zint je niet als regels en beperkingen je bewegingsvrijheid indammen. Je gaat er ook prat op een onafhankelijk denker te zijn en neemt niet zomaar iets van anderen aan. Maar uit ervaring weet je dat het niet verstandig is jezelf al te zeer bloot te geven. Je kunt extravert, vriendelijk en gezellig in de omgang zijn, maar ook introvert, behoedzaam en gereserveerd. Sommige verlangens van je zijn tamelijk onrealistisch.
Grappig hè? Het zou zomaar kunnen zijn dat u zegt: “Hé, dat geldt ook voor mij”. Maar als u goed leest, ziet u dat de beschrijving bol staat van de algemeenheden en dat elke eigenschap op twee manieren wordt beschreven die volstrekt het tegenovergestelde van elkaar zijn. Je wilt bewonderd worden, maar je bent ook geneigd tot zelfkritiek; je straalt discipline uit, maar je bent ook een tobber, je bent extravert (open) maar ook introvert (gesloten). Tja, zo lusten we er nog wel een paar. Nu is bovenstaande beschrijving van Forer natuurlijk slim opgezet met eigenschappen die we graag bij onszelf terug willen zien en de scherpe kantjes worden er afgehaald door termen als “geneigd tot”, “soms”, “enige afwisseling” en “je niet al te zeer bloot te stellen”. De kans dat we hier intrappen is dus groot, dat blijkt wel uit de hoge scores van al die studenten.
Maar het werkt ook op een veel minder subtiele manier en dan hebben we het over de horoscopen in de astrologie. Daarin wordt de hele mensheid ingedeeld in slechts 12 groepen en vinden de aanhangers (of stiekeme aanhangers) bij het lezen van hun dagelijkse horoscoop van drie algemene en achter een bureau verzonnen zinnen, dat er “treffende” dingen worden gezegd.
De oorzaak van dit fenomeen is uiteraard weer ons fraaie zelfbeeld dat we willen koesteren. We filteren ter bevestiging de goede eigenschappen die we lezen eruit en ontkennen of vergeten alles wat niet klopt met ons zelfbeeld. Dat doen we, zonder uitzondering, allemaal, dus daar is in zijn algemeenheid best mee te leven. Bent u toch een beetje nieuwsgierig geworden, wees dan eens extra alert op dit fenomeen wanneer u zich “herkent” in een algemeen artikel over biljarten in de krant, de jubelende toespraken bij uw jubileum of zelfs de in de functie-eisen in een functiebeschrijving van een (veel) hogere functie bij de concurrent die u “op het lijf geschreven zijn”. Kritisch zijn is het devies en wie daar goed in wordt, kan er een hoop plezier aan ontlenen.
